Ara

Yapay Dillerde Fikri Altyapı Meselesi

Yapay dil yapmak. Ne için? İşte tüm yapay dilcilerin kulağındaki tek soru budur. Ne için? Bunun cevabı yapay dilinizin fikri altyapısını oluşturacaktır. Yapay dil yapmak istiyorsunuz ve fikri altyapınız yok mu? Kuralım. Misal ne için yapay dil yaparsınız?

1-) Belli bir zümreyle iletişim kurmak için

Çevrenizde birkaç kişiyle konuşmak için bir yapay dil elbette ki yapabilirsiniz. Hatta bu aranızda kendi şifreli diliniz olur. Tam teşekküllü bir yapay dili doğal dilden ayırmamız çok zordur misal amacınız bu olabilir. Belli birkaç kişiyle konuşmak için dil yapmak. Yahut bir gruba ithaf için dil yapmak. Örneğin x destekçisi insanlar için dil oluşturmak gibi. Fikri altyapı olarak böyle kısıtlı bir yapay dil fikrini savunmak ağır iştir. Aile arasında konuşmak müstesna. Eşinize, çocuklarınıza öğretirsiniz bir aile lisanı yapmış olursunuz. Tabi belli bir zümreyle iletişim kurmak maksadı güden bir dil yaptıysanız ve dilin yegane maksadı buysa o zümreye dili kabul ettirmeniz gerekebilir.

2-) Dünya çapı ortak anlaşma dili maksadı

Dünyada birçok kere denenmiş bir olgudur bu. Fikri altyapı olarak bunu da savunabilirsiniz ve bunu savunduysanız Eleştirilere tamamen açık olmaya hazır olun. Neticede dünya üzerinle irili ufaklı binlerce dil var gerçek bir küresel dil tüm dillere benzemelidir. Misal ingilizce bugün ticaret sebebiyle ortak anlaşma dilidir lakin resmin bütününe bakarsak avrupa dilidir.

Bir Çincenin, Türkçenin, Arapçanın esintilerini hissettirmez. Tabii ki, bu mezkur dillerden de aldığı kelimeler vardır. Ancak avrupa dillerini konuşanların ilk benzeteceği dil de ingilizcedir. Kimse çinceyi duyunca bu ingilizceye benziyor demez. Ortak anlaşma dili meselesi ayrıca politik bir konudur da. Ne kadar Birleşmiş Milletler tarafından ortak anlaşma dili olarak önerilse de Esperanto projesi yeterli yaygınlığı kazanamamıştır.

,Dünyada milyarlarca insan ingilizce diye bir dilin varlığını bilirken Esperanto’nun varlığını bilmeyen milyonlar mevcuttur. Bugün internet sayesinde Sanatsal amaçlı olsun, ortak dil amaçlı olsun tüm yapay dillerin bilinirliği gün geçtikçe artmaktadır. Dünyada elbet bir gün bir yapay dilin ortak dil olması mefhumu gerçekleşecektir. Bu evrimsel olarak yahut bir uzman kurul vasıtasıyla yahut yapay zeka ile pek tabii ki gerçekleştirilebilir. Ortak dil maksadıyla dil yapmak aynı zamanda birçok rakibi de karşınıza getirir. Neticede ortak anlaşma dilini tek düşünen siz değilsiniz elbette rakipleriniz olacak. Rakiplerinizle karşılaştıkça kendinizi geliştireceksiniz dilinizi de geliştireceksiniz aynı zamanda. Sonuçta diller yaşayan bir varlıktır bunu unutmayın ortak dil maksadıyla çıktığınız yolda dilinizin donuk yapıda kalacağını savunmayın. Diğer taraftan benim dilim birkaç sene içinde tüm dünyanın ortak dili olacak diye bir hedef koymayın. Çok ütopik olur. Ateşi söndürmek için su taşıyan karınca olun ben ortak dil ideali için çalışıyorum deyin.

3-) Sadece kendiniz için

Bir dil konuşmak, anlaşmak içindir demi? peki ya anlaşmamak için dil olur mu? Örneğin Nomuli dilinin bugünkü tam teşekküllü haliyle mevcut olduğunu ama hiç yayınlanmadığını düşünelim. Nomuli dilinin yapımcısının elinde dokümanlar var, sadece o kadarı biliniyor. Ve Nomuli dilinin yapımcısı hayatı boyunca bu dilin alfabesini, kelimelerini, gramerini kullanarak önemli notlar almış olsun. Tek seferde anlayabilir misiniz? anlayamazsınız. Üzerinde çalışmanız gerekir hangi harf hangi sestir, hangi ölçü yahut ek kullanılmıştır, kelimenin kökü neydi, sesteşlikte hangisi doğru? Bunu ilmek ilmek dokumak gerekir. Yani sadece kendi notlarınız için de dil yapabilirsiniz. Özellikle kritik bir makamda ve mevkide biriyseniz Nomuli ayarında bir yapay dil ile asırlar boyu soru işareti uyandırabilirsiniz. “Ben sadece kendim için yaptım” cümlesi de bir fikri altyapıdır. Kendiniz için kısa ve öz.

4-) Sanat için

Yapay dilcilik fikri için en kuvvetli argümandır “Sanat” sonuçta sanatın sebebi yoktur sanat sanat içindir, yahut sanat toplum içindir ve nihayetinde sanattır. Sanat görsel, işitsel şölen demektir. Sanatta tek mühim olgu estetiktir estetiğin arkasından gelen bir ruhsal tatmindir, fikir aktarımıdır, duygu aktarımıdır. Nasıl bir şairi şiir diye şeylerle uğraştığı için garipsemiyorsak, Şarkı söyleyen birisine “bu neden böyle sesler çıkarıyor acaba” diye bakmıyorsak, Resim çizen birisine hakeza bu şahıs neden bahçedeki ağacı bir kağıt üstünde taklit ediyor? derdi nedir? diye sormuyorsak aynı şey yapay dil için de geçerlidir. Sonuçta sanat için yapıyorsunuz. Uluslararası dil maksadına bile sanat gerekir Esperanto yoksa bugün ayakta kalabilir miydi? Yahut nomuli ayakta kalır mıydı? Elfçe, navi dili, klingon varsa Sanat maksatlı yapay diller var olduğu için varlar.

Bir yapay dilcinin sahip olması ve olmaması gereken fikirler ve davranışlar

  • Bir yapay dilci dil aleyhtarlığı yapmaz. Herhangi bir doğal yahut yapay dile düşmanlık beslemez, bir dilden rahatsız olmaz. Dil düşmanlığı yaparak yapay dilinize fikri altyapı kurmak bu işin felsefesine vakıf olmadığınızı gösterir.
  • Bir yapay dilci ırkçı olmaz, olamaz. Çünkü sanat kültürel bir aktivitedir. Kültürel aktivitelerin kalitesi de hoşgörü mesajlarıyla ölçülür. “Benim yapay dilimi şu milletten insanlar öğrenmesin” diye bir şey olamaz o sebeple. Özellikle dünya dili maksadı güdüyorsanız böyle bir vaziyeti karşınızdakine anlatamazsınız.
  • Bir yapay dilci dayatma yapmaz. Çevresinizdeki insana “benim dilimi öğreneceksiniz” diye baskı kurarak yapay dilcilik yapamazsınız. Bu iş gönüllülük esasına uygun olmalıdır.
  • Yapay dilci aynı zamanda iyi bir hatip olabilmelidir, insanlarla konuşurken saygı ve hoşgörü çerçevesinde, karşısındakini anlayarak dinlemelidir. Empati yaparak cevaplar vermelidir. Karşısındakini fırsat buldukça aşağılayan, karşısındakinin sözlerine kıymet vermeyen, konuşmacının sözünü kesip söz hakkı vermeyen ve konuları saptıran, hep kendini haklı gören bir yapıdaysanız sizi kimse dinlemek istemez bu şekilde bir yapay dilcilikte olmaz. İnsanlarla gönlünüz bir olmadıktan sonra istediğiniz kadar tam teşekküllü bir yapay dil yapın hatta felsefi olarak haklı olun ne fayda? siz hüsrana uğramışsınızdır. İnsanlar sizinle ortak doğal dilinizle konuşmaktan imtina ederse sizin yapay dil yapıp efor sarf etmenize ne gerek var?
  • Bir yapay dilci Dünya üzerinde sadece kendi gibi insanların yaşamadığını da kabul etmelidir. Sadece sanat diyorsanız karşınızdakinin yaşam biçimine kafayı takamazsınız karşınızdaki kişiyi inançları, siyasi tercihleri, özel tercihleri sebebiyle değiştirmeye çalışmak onları oldukları gibi kabul etmek gerekir. Bir yapay dilci de işte bunu yapar. Sonuçta Dünya hiçbirimizin etrafında dönmüyor. Bizim için yanlış olan bir düşünce tasavvuru yahut hayat üslubu başka bir kişi için doğru olabilir.
  • Bir yapay dilci barışsever olmalıdır. Örneğin ortak anlaşma dili yapıyorum deyip dünyada savaşlar olsun istemek çelişkidir.

İşte bir yapay dilcinin fikri altyapı deyince anlaması gereken belli başlı şeyler bunlardır. Ayrıca yaptığı fiili sevecek bir yapay dilci ki gerçekten fikri altyapı kurmuş olsun. Altyapıların arkasında hep sevgi yatar. Ve iddialarının altını doldurmalıdır. “Ben x olsun istiyorum” demek güzeldir, “ben x’ciyim” demek güzeldir ancak altını doldurmakta güzeldir. x olsun istiyorsan nedenleri nedir? önce bunu açıklığa kavuşturmamız lazım.

Yapay dilciye gelecek sorular

  • Neden dil yapma ihtiyacı duydun?
  • Neden adı x? x’in kelime manası nedir?
  • Dilin nasıl bir dil ve nasıl konuşuluyor? (yapısını özetle anlatacaksınız)
  • Seni dil yapmaya iten sebepler nedir?
  • Dilinin tarihi nedir?
  • Neden birçok dil varken yeni bir dil?
  • Bu dili yaparak nasıl bir felsefe, düşünce aritmetiği savunuyorsun?
  • Dilinin felsefesi benim düşünce tarzımla çelişiyor ne yapalım? (Sakın ha dilimi öğrenmek için illa ki dilimin felsefesini savunmak zorundasınız demeyin. Unutmayın ki dilinizi öğrenmek zorunda da değil kimse)
  • Para kazanacak mısın? (en kritik sorudur cevabı “sanat için yapıyorum meslek maksatlı değil” olmalıdır. şayet bir mesleğiniz varsa kimse size neden sanat yapıyorsun demez Türkiye toplumunda. Çünkü Türkiye toplumunda sanat=para diye yanlış bir algı vardır çoğunlukla)
  • Herkes bu dili mi konuşacak? dili nasıl öğrenebiliriz? (cevap: ingilizce de ortak dünya dili şimdilik lakin bilmeyen milyarlarca insan var. nasıl öğrenebiliriz kısmına gelince orası size kalmış artık diliniz varsa öğretim materyalleri de vardır herhalde)
  • Neden doğal dil öğrenmiyorsun? (Tuzak sorudur cevaı basittir; Doğal dil de öğreniyorum/Doğal bir yahut birkaç yabancı dil biliyorum/Doğal dil de öğrenmeye açığım ve bu yapay dil yapımcılığına engel teşkil etmez. Sonuçta şarkı söyleyebiliyorsak şiir yazmamalıyız diye bir şey yok)
  • Çevrende kimse bu dili öğrenmezse ne yaparsın (cevap: kimsenin tercihine karışamayız)
  • Yapay dil yapmak toplum normlarına aykırı davranmak değil midir? (Dünya tarihine damga vurmuş insanların toplumdan farklı fikirlerinin olduğunu söyleyin. Ayrıca yapay dilcilik toplum normlarına aykırı davranış değildir şiir gibi, müzik gibi sanatsal bir aktivitenin toplum normlarına aykırılığı tam bir safsatadır)

İşte bir yapay dilcinin fikri altyapı kurması bu denli mühimdir. Uzun soluklu bir yapay dil planınız varsa sağlam bir fikri altyapı kurmalısınız. Sağlam fikri altyapılar uzun soluklu dilleri beraberinde getirir tıpkı esperanto gibi. Yapımcısı 1 asır evvel ölmüştür lakin fikri altyapısı ayaktadır o yüzden dil de ayaktadır. Yoksa esperanto gibi birçok proje çıktı neden esperanto kadar yayılmadı? hatta unutulup gitti? bunun cevabı fikri altyapıdaki özgünlükte saklıdır. Fikri altyapıdaki farkınız yaşatır.

Bir yanıt yazın

Kategoriler

Son yorumlar