Yapay dil yaparken ekler yaparız malum gramer kuralı olara. ülke ve vatandaş yapıcı ekler de bunlardan bir tanesidir. Peki neden özellikle bu konu? çünkü doğal dillerde bu konuda istisnalar çorbası mevcuttur. Türkçeden bu konuyla ilgili ülke ve vatandaş yapım kurallarını tanıyacağız. Başlayalım.
sonu “-ya” ile biten ülkeler ve vatandaş tanımları
avusturya-avusturyalı (avusturyan kelimesini çok eskiden duymuşluğum olsa da türkçede avusturyan kelimesi kullanılmıyor)
avustralya-avustralyan (avustralyalı değil avustralyan olmuş bu sefer de)
almanya-alman (almanyan yahut almanyalı değil almanya vatandaşına alman diyoruz)
italya-italyan (ital demiyoruz)
ispanya-ispanyol (ispanyada yaşayanlar kendilerine ne diyorsa biz de onu demişiz “espanyol” yani. ispanyola ispan demiyoruz espanyol diyoruz ama almana doyç demiyoruz almanlar kendilerine doyç diyor)
Libya-Libyalı (Lib demiyoruz)
finlandiya-fin (finler kendilerine suomalaiset ülkelerine de suomi diyorlar. aslında finlandiya kalıbı da yanlış zaten -land ülke belirtir -ya fazlalık. finya olsa yeterli)
Brezilya-brezilyalı (brezil demiyoruz yahut ingilizcedeki gibi brezilyan demiyoruz)
malezya-malay (malezyan yahut malez değil)
sonu “-istan” ile biten ülkeler
ermenistan-ermeni
macaristan-macar (macari demiyoruz)
hırvatistan-hırvat
sırbistan-sırp
yunanistan-yunan (son yıllarda yunanlı da denmeye başladı)
pakistan-pakistanlı (pak yahut paki demek daha uygun değil mi?)
gürcistan-gürcü (gürc değil gürci değil gürcü demişiz. herhalde karadeniz şivesindeki ünlü harf değişimi yüzünden. hani var ya giresuna girerken giresun yazayi çikarken nede çikasun yazmayi cümlesindeki gibi düşünülebilir. giresun-giresin, georgi-gürcü)
sonu “-ye” ile biten ülkeler
türkiye-türk (aslında cumhuriyetin ilk yıllarında Türkiyeye Türkiya dendiğini biliyor muydunuz? Adnan menderes yani bu ülkede başbakanlık yapmış adam Türkiye değil Türkiya diyor. Bunu diyen eğitimli bir adam yani eğitimsiz değil. Görünüşe bakılırsa ülkemizin ismi bir süre ye-ya ile bitme arasında kalmış.
suriye-suriyeli (kendi kendilerine suri derler türkçede de yavaş yavaş kullanılır olmuştur)
sonu “-landa” ile biten ülkeler
izlanda-izlandalı
irlanda-irlandalı
yeni zelanda-yeni zelandalı
hollanda-hollandalı
Landa ile bitenlerde istisna yok
sonu “-luk” ile biten ülke
arnavutluk-arnavut (sonu kap yapma ekiyle bitmiş yegane ülkedir.)
bir standart eki olmayanlar
fransa-fransız (yüzyıllar önce frenk derlerdi 1800’lerden sonra france-français’i olduğu gibi kopyalamışlar)
ingiltere-ingiliz (fransızca angleterre’den aşırmışız. halbuki hollanda örneğindeki gibi direkt kendi dillerinden çevirsek ingilanda olmalıydı. ingiliz ise direk english’in türkçe telafuzu sadece -ish olmuş -iz)
danimarka-danimarkalı (adamların diline danca diyoruz kendilerine danimarkalı diyoruz. halbuki adamlar “dan” zaten. danimarka “dan sınırı” demek. norveçte finlandiyaya yakın finmark var mesela. mark yani march bizdeki uç beyliğine tekabül ediyor biraz.)
isviçre-isviçreli
norveç-norveçli
portekiz-portekizli (ülkenin adı portugal portekizse normalde portekizli demektir yani portekizli deyince portekizlili oluyor biraz. gerçi koskoca portugal da bildiğin meyve olan portakal olmuş dilimizde)
israil-yahudi (bu tanımlamada dinsel tarihisel sebepler etkili malum lakin israilli de deniyor.)
filipinler-filipinli (bu ülke adı philippines normalde yani filipten sonraki “in” türkçe değil sadece -ler türkçe. filipse ispanya kralı zaten)
peki neden böyledir? çünkü dünyada eskiden bu denli iletişim olanağı yokken uzak toplumları tanımak zaman gerektiriyordu. ülkemizin etrafında -istan son eki kullandığımız ülkeler çok neden peki? çünkü asırlarca haşır neşir olmuşuz adamlarla. sonu -landa ile bitenlerse komşularımızın komşuları. hele biraz daha uzaktaysa fazla uzatmamışız kendilerine ne diyorlarsa biz de onlara onu demişiz. -ya ile bitenler de hakeza çevremizdeki ülkeler. yahut danimarka örneğindeki gibi bize onları tanıtan millet kimse biz de onları öyle tanımışız almanlar bu adamların ülkesi dan sınırı demiş biz de onlara dan sınırı demişiz. kuzey ve güney amerika kıtalarındaki ülkelere de hakeza dokunmamışız peruysa peru kosta rikaysa kosta rika yapıştır gitsin.
bazı ülkelerin isimlerini de değiştirmişiz. eskiden nemçe dediğimiz ülkeye avusturya der olmuşuz. Alaman dediğimiz adamlara alman, frenk dediğimize fransız demişiz. yer yer şehir isimleri de aynı şekilde olmuş. kurtubaya cordoba demişiz konstantinopolisi başta konstantiniyye yapmış sonunda istanbul demişiz. aynı kökten gelen constanta kentine köstence demişiz. sonu polis ile biten nikopolis niğbolu, neapolis-inebolu tripolis-tirebolu olmuş. polis bolu olmuş constant kösten olmuş ama konstantinopolis köstenbolu olmamış misal.
Yapay diller için nasıl olmalı peki?
çok büyük miktarda karışıklığa gerek yoktur neticede asırların diplomasi, savaş tecrübeleri sonucunda oluşmadı ülke adlandırma kelimeleriniz. misal nomulide -io ülke yapıcı son ektir. -an son eki de aidiyet belirtir. vatandaşlıkta farklılık vardır sadece. örneğin;
“-ian” son ekli vatandaşlık:
italio(italya)-italiano(italyan)
spanio(ispanya)-spaniano(ispanyol)
son eksiz vatandaşlık
Türkio(türkiye)-Türko(türk)
Frankio(Fransa)-Franko(fransız)