Ara

Dünden Bugüne Yapay Diller

Dünden bugüne yapay dillere baktığımızda aslında çok eski bir başlangıç tarihi söz konusudur. Günümüzde çok sayıda seyircisi olan Game of Thrones dizisinde kullanılan Dothraki ve Valyrian dilleri birer yapay dil. Peki bu diller nasıl ve kim tarafından geliştirildi? Gelin geliştiricisi David Peterson’un cümlelerinden durumu inceleyelim.

Adım David Peterson ve bir yapay dil geliştiricisiyim. Yani “Conlanger“. Conlanger (Yapay dil geliştiricisi) nedir diye soracak olursanız, Oxford İngilizce sözlüğüne bakın derim. Çünkü artık “Conlang” diye bir sözcük sözlükteki yerini aldı. Ancak ben sizi bu zahmetten kurtarayım. Conlanger, yapay dil oluşturan, geliştiren kişiye denilir. “Conlang” ise yapay dil demektir.

Yapay dil oluşturma – geliştirme üzerine tarihe baktığımızda 12. yüzyıla kadar uzandığını görebiliriz. Bu tarihlerde Alman başrahibe Hildegard von Bingen tarafından yapılmış “Lingua Ignota” dilini görürüz. “Bilinmeyen Dil” olarak ilahi yazmak amacıyla oluşturulmuştur. Sonraki yüzyıllarda Leibniz ve John Wilkins gibi bazı filozoflar da bu sınıfa dahil olmuş, yapay dil oluşturmaya başlamıştır.

Ludwik Lejzer Zamenhof da idealist bir göz doktorudur. Uluslararası iletişimi basitleştirmek için bir dil geliştirmiştir. “Anlamı iletme” ve “kodlama” üzerine yoğunlaşan bu çalışmalar 20. yüzyıla kadar devam etmiştir. L.L. Zamenhof‘un geliştirdiği Esperanto dili günümüzde bile çok sayıda kişi tarafından benimsenmiştir.

İlk yapay dil örneklerinden olan Bâleybelen yapay dili ise Osmanlı topraklarında, Anadolu Coğrafyasında geliştirilmiştir. Muhyi-i Gülşeni (528-1604) tarafından geliştirilmiştir. Bir rivayete göre 200’ün üzerinde eseri bu dilde kaleme almıştır. Bu dilin oluşturulmasındaki temel gaye ise Osmanlı İmparatorluğu’nda ortak bir kültür oluşturmaktır. Muhyi-i Gülşeni’nin öğrencileri bu dili devam ettirmeye çalışsalar da pek başarılı olamazlar. Ölümünün ardından bu dilde tarihe karışır.

Bu dilin ilk keşfi ise Fransız araştırmacı Rousseau‘un Halep kentindeki bir kütüphanede görmesiyle başlar. Dilini anlayamadığı bir lisanda yazılmış bir eserle ilk keşfedilir. Eserin ve bu dilin ilk kapsamlı bilimsel araştırması ise 1966’da İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nden Prof. Dr. Midhat Sertoğlu’nun İlk Milletlerarası Dili Bir Türk İcat Etmişti başlıklı makalesi ile başlar.

Tüm Dünyanın Yapay Dilciliği Duyduğu Dönem ve Tolkien

Yapay dil oluşturma konusunda gerçekten bir uzman ve sanatkar diyebileceğimiz J.R.R. Tolkien, Orta Dünya masallarını ustalıkla işlemiş yapay dilcidir. Birçok yapay dilcinin aksine Tolkien, sırf keyif maksatlı yapay diller oluşturmuştur. Gerçekte ise profesyonel bir filolog olan Tolkien’in geliştirdiği en popüler diller Elfçe ve Sindarin dilidir.

Yüzüklerin Efendisi Serisinde işlenen ve karşımıza çıkan bu diller, gerçekten efsanevi bir yapay dil sunum örneklerindendir. Özellikle Elfçe, Sindarin ve Quenya dilleri çok sayıda kişi tarafından beğeni kazanmıştır. Tüm dünyayı etkilemeyi başarmış ve özellikle Yüzüklerin Efendisi Serisi ile dünyanın birçok kesimi yapay dil hususunda bilgi sahibi olmuştur.

constructed languages blue

1990’lara kadar birçok yapay dilci birbirlerinden habersiz bu işi yapıyordu. Hatta Al Bakiyye yapay dilinin geliştiricisi gibi birçok yapay dilci, bu işin saçma ve pek bilinmeyen olduğunu düşünüyordu. Ancak İnternetin yaygınlaşmasıyla ilk olarak Conlanger’lar “Conlang Listserv” adlı bir mail grubunda buluştular. Bazı grup üyeleri Tolkien’in Elfçe, Sindarin gibi dilleri ile ilgilenirken, bazıları da Esperanto diliyle yakından ilgiliydi. Bu dillere zamanla Lojban gibi dillerde katıldı. Fakat büyük çoğunluk bu dillerin yanı sıra kendi geliştirdikleri diller hakkında konuşmak, tartışmak üzere bu grupta bir araya gelmişlerdi.

Zaman geçtikçe yeni platformlar, yeni site ve alanlar yapay dilcilerin buluşma alanları oldu. Bu süreçte yapay dil geliştirme de yaygınlaşmaya başladı. Daha profesyonel ve sanatsal bir hal aldı.

Dünden Bugüne Ne Tür Yapay Diller Var, Yapay Dil Çeşitleri Nelerdir?

Yapay diller ilk oluşumlarından bu yana birtakım kategorilere ayrılmıştır. İlk olarak felsefi, sonra Esperanto gibi diller sayesinde ikincil veya yardımcı diller (auxlang veya auxiliary languages) şeklinde kategorize edilmeye başlanmıştır.

Tolkien ile beraber ise artık “Sanatsal Diller” şeklinde bir kategori oluşmuştur. Sonra bir de doğala yakın dilleri ifade etmek için “Naturalist Conlang” kategorisini oluşturduk. Bu safhada ise HBO tarafından oluşturulan diller devreye giriyor. Game of Thrones, Syfy gibi diziler için geliştirilen diller, bu kategoride yer almaya başladı. Ayrıca bu dillerde temel gaye ise olabildiğince doğala yakın dil oluşturmaktır.

Günümüzde yapay dil oluşturma bir sanat, iş, uğraş ve hatta meslek halini almıştır.

Bir yanıt yazın

Kategoriler

Son yorumlar